Wat is agressie?

Wat is agressie?
Boosheid, verdriet, blijdschap en angst zijn de belangrijkst emoties van een mens. Dat we allemaal wel eens last hebben van een woedeaanval is dus niet ongewoon.

Wie emoties opkropt wordt op den duur ziek of raakt gefrustreerd. Af en toe je woede ventileren is dus best gezond. Maar als je andermans grenzen overschrijdt, bewust schade berokkent aan iets of iemand, of als je met je woede iets probeert te bereiken of iets wilt verhullen, dan is er sprake van agressie. Agressie is bedreigend en schadelijk voor degene tegen wie het gericht is.

 Een paar observaties over agressie:

Psychologen beschouwen agressie niet als een emotie maar als een 'aangeleerde' gewoonte. Agressief gedrag is vaak vroeger afgekeken van anderen, ouders bijvoorbeeld. Bij agressie zijn altijd twee of meer partijen betrokken. Agressie roept agressie op. Anderzijds kan door een juiste (gepaste) reactie de agressie van het ander gede-escaleerd worden. Agressie is iets anders dan assertiviteit. Assertief reageren, wil zeggen dat je voor jezelf opkomt, maar dat je ook rekening houdt met anderen. Als je agressief reageert ontneem je de ander ruimte en mogelijkheden.

 Omgaan met agressie: wat kun je doen?

Agressie is dikwijls een reactie op een andere persoon. De Amerikaanse psycholoog Timothy Leary heeft in de jaren vijftig een model ontwikkeld dat inter-persoonlijk gedrag beschrijft. Leary ontdekte dat de soort interactie die mensen met elkaar hebben bepaald wordt door twee factoren: 'macht' en 'sfeer'. 'Macht' bepaalt de hiërarchie tussen de twee mensen (boven/onder) en 'sfeer' zegt iets over manier van communiceren (samen of tegen). Dit model staat bekend als de Roos van Leary.

Agressief gedrag ligt in het kwadrant 'boven-tegen'. Mensen die 'boven-tegen' reageren leggen de nadruk op de verschillen met degene op wie ze reageren: "Zo moet het en waag het niet me tegen te spreken." Uit het onderzoek van Leary blijkt dat mensen geneigd zijn 'complementair' op elkaar te reageren. Dat wil zeggen dat mensen op 'bovengedrag' reageren met 'ondergedrag' en andersom. Op 'samengedrag' reageren mensen met 'samengedrag' en 'tegen' lokt 'tegengedrag' uit.

 Zoals we zagen is agressie een vorm van boven-tegengedrag en de natuurlijke reactie is dus om daar met onder-tegengedrag op te reageren, d.w.z. opstandig. Je kunt je voorstellen dat het weinig effectief is, omdat de ander daarop weer agressief reageert. Dat is de reden waarom een agressieve situatie vaak escaleert. Veel beter is het om dit patroon te doorbreken en te proberen 'gewenst' gedrag bij de ander te bewerkstelligen. Dat doe je door op hetzelfde 'niveau' te gaan reageren, dus niet 'ondergedrag' te vertonen, maar juist ook bovengedrag, en daarbij de 'samenpositie' te kiezen.

De beste manier om te reageren op agressieve mensen is dus tot op zekere hoogte mee te gaan (in termen van de Roos van Leary: 'ondersteunend' gedrag te vertonen).

De agressieve persoon zal zich gehoord en begrepen voelen. Dit werkt – letterlijk en figuurlijk – ontwapenend.

Dat doe je als volgt:

-         Blijf beleefd.

-         Houd oogcontact.

-         Behandel de ander met respect.

-         Ga niet in discussie, maar zeg dat je ziet dat de ander boos is.

-         Stel een grens aan het gedrag, wijs niet de persoon af.

-         Het is natuurlijk zeer afhankelijk van de situatie in hoeverre je 'mee kunt gaan' met de agressieve persoon. Als iemand stampij schopt omdat hij niet direct geholpen wordt, kun je het nog wel voorstellen dat je die persoon enigszins begripvol tegemoet treedt, maar als iemand je een mes op de keel zet, is dat al een stuk moeilijker voorstelbaar. Toch is ook in dat geval 'meegaan' soms een optie om de gevaarlijke situatie enigszins te de-escaleren.

 Omgaan met frustratieagressie:

Neem het probleem serieus en laat de boze persoon zijn boosheid uiten. In de ogen van agressieve persoon is hem of haar een onrecht aangedaan. Ga daar niet tegenin, maar toon begrip voor de situatie. Iemand die zich begrepen voelt, maakt minder stennis.

Doe het volgende:

-         Luister naar wat de persoon te zeggen heeft.

-         Blijf rustig en neem een open houding aan. Dit wekt vertrouwen.

-         Laat de persoon uitpraten. Dat voorkomt een welles-nietesgesprek en zorgt ervoor dat de emoties niet nog hoger oplopen.

-         Als de persoon uitgeraasd lijkt, vat de woorden van de boze persoon kort samen. Zo laat je merken dat je luistert en begrip hebt voor de situatie.

-         Vraag om opheldering bij onduidelijkheden, zodat je niet in het volgende misverstand verzeild raakt.

-         Laat weten wat jij wel en niet kunt doen om het probleem te verhelpen, zodat er weer enige ruimte is voor redelijkheid.

-         Bied een oplossing en koppel die aan concrete afspraken, voor zover je daartoe in staat bent. Ben jij zelf niet degene die dingen kan of mag afspreken, haal er dan de persoon bij die dat wel kan en mag.

-         Het mooiste is als je op een positieve manier het gesprek kunt beëindigen. Dat zal niet altijd lukken.

 Non-verbale communicatie:

Duidelijkheid is van belang om een agressieve situatie te de-escaleren. Helder communiceren, zorgt voor die duidelijkheid. Dat zit hem enerzijds in de boodschap die je overbrengt (zie de vorige paragraaf), maar anderzijds ook in hoe je overkomt.

 Let op de volgende dingen:

-         Sta rechtop en stevig op twee voeten. Vermijd te veel beweging.

-         Houd oogcontact.

-         Praat duidelijk, maar zonder stemverheffing.

-         Zend geen dubbele boodschap uit: liever niet glimlachen dan 'gemaakt' glimlachen.

-         Toon interesse. Interesse tonen zorgt ervoor dat de ander zich gehoord voelt.

 Interesse tonen doe je verbaal, maar ook non-verbaal:

-         Neem een actieve houding aan, zit niet onderuitgezakt of achterovergeleund.

-         Luister goed en knik af en toe bevestigend.

-         Wees geduldig en niet kortaf.

-         Doe geen andere dingen (op een computerscherm kijken, opstaan om koffie te pakken).

-         Doe iets onverwachts. Net zoals het kan werken om iets onverwachts te zeggen, kun je soms ook iets onverwachts doen.